Telemarken
De skitechniek met de hakken los. De oorsprong van het hedendaagse skiën die nog steeds respect afdwingt bij de toeschouwer en een gevoel van vrijheid geeft aan de beoefenaar. Sluit je ogen en stel je voor: Je danst gewichtloos door de diepe sneeuw. Je voelt je gewicht naar je achterste been gaan bij het einde van je bocht. Druk bouwt op onder je achterste ski en de volgende bocht dient zich aan. Wissel! Terwijl je achterste ski de voorste passeert voel je licht de sneeuw onder je voeten en schiet je je nieuwe bocht in. Kantenwissel. Door de vallijn. Je voorste ski drijft op de sneeuw, je achterste knie buigt in en pakt de sneeuw. Spray! Tot over je helm. Ongeëvenaarde sneeuwsensatie. Telemarken in de poeder is een belevenis op zich. Telemarken, de sneeuwsport met de losse hak, is een uitdaging die tegenwoordig heel bereikbaar is. Ben jij skiër of boarder en toe aan een nieuwe uitdaging? Lees dan vooral verder.
Mensen hebben altijd manieren gevonden om zich te verplaatsen door de sneeuw. Op ski gelijkende latten wordt sinds duizenden jaren gegleden. De telemarktechniek was eind 18e eeuw het middel waarmee men zich in Noorwegen tijdens de winters door de sneeuw verplaatste. De Noorse boer Sondre Norheim uit Telemark is de grondlegger van de skitechniek met de losse hiel. Deze techniek verdween uit beeld nadat begin 19e eeuw in de Alpen de eerste skischolen werden opgericht en de Arlberg (alpine) technieken werden geïntroduceerd. Deze technieken hebben uiteindelijk de basis gevormd van de skisport van vandaag.
Telemark als oervorm van het skiën is echter altijd blijven bestaan. In Noorwegen is telemarken altijd actueel gebleven. Veel Noren lopen in het weekend even de berg op met ski’s om vervolgens ontspannen telemarkend weer naar beneden te glijden. Zoals wij een wandeling op het strand of in het bos maken. Kinderen in de bergen krijgen het skiën nog echt met de paplepel ingegoten. Als je in Noorwegen op de piste skiet, verbaas je dan niet als je links en rechts in het bos een hoop lol hoort. Daar stuitert de lokale jeugd door het bos naar beneden met losse hielen. Op plekken waar de gemiddelde wintersporter niet eens durft te komen.
De echte heropleving van de telemark sport vond echter eind jaren 80 plaats in Amerika. In de grote ski-resorts ontstond een kleine beweging van fanatieke skiërs met een voorliefde voor bergen en een afkeer van vercommercialisering van hun omgeving. Pistes werden voor hen een onaantrekkelijk gebied. Skiliften een noodzakelijk kwaad. Om in de backcountry te komen was lopen op ski’s noodzakelijk. Een andere uitrusting was nodig. Leren toerschoenen, toerlanglauf ski’s met een ‘stevige’ binding, staalkanten en stijgvellen effende de weg van gebaande paden. Hier ontstond de wedergeboorte van de telemark techniek.
In Europa is het telemarken in die jaren lange tijd het domein gebleven van vooral Scandinavische skibums. Voornamelijk in de grote skigebieden met veel off-piste mogelijkheden kom je ze wel eens tegen. Mooi om te zien op die dunne skietjes, maar wel een beetje een rariteit. Dat is inmiddels (gelukkig) wel anders.
De introductie van de kunststof telemarkschoen in het begin van de 90er jaren is waarschijnlijk de grootste innovatie in de sport geweest. Deze schoen vereiste ook zwaardere bindingen. Montage op bredere ski’s werd mogelijk en daarmee werd telemarken technisch efficiënter en beter bereikbaar voor geïnteresseerden uit andere wintersporten. In die tijd echter was ook het snowboarden op zijn top. Skiërs op zoek naar een nieuwe uitdaging gingen toch vooral die kant op. Telemarken bleef voorbehouden aan een kleine groep liefhebbers. Daarmee gingen de ontwikkelingen wel door en de telemarkpopulatie in Europa is blijven groeien.
Het telemarken anno nu vindt niet meer alleen plaats buiten de piste. Het materiaal heeft na de plastic schoen nog een aantal innovaties gekend. Vooral op het vlak van bindingen is veel vooruitgang geboekt, wat uiteindelijk heeft geresulteerd in het New Telemark Norm systeem (NTN). En de ontwikkelingen gaan gewoon door. Door het moderne materiaal is dezelfde krachtoverbrenging op de ski mogelijk als met alpineskiën. Alleen het skigevoel is anders, dynamischer, vrijer. Daarbij sluit telemarkskiën de alpinetechniek niet uit. Dat kan met een losse hak ook. Waardoor je door het optimaliseren van je middenpositie als bijvangst een completere skiër wordt. Deze ontwikkelingen hebben de telemarktechniek bereikbaarder gemaakt voor sneeuwsporters. Carving techniek, buckelpiste, verspoorde hellingen, knalharde oude sneeuw? Pisteski, allmountainski, raceski of kamerbrede poederbakken? Met het moderne materiaal kom je overal op, en mee weg. Zelfs in de funparks kom je telemarkers tegen.
Vooral in de Alpenlanden heeft de sport een groeiend aantal enthousiaste aanhangers. Kenmerkend voor de sport is de ontspannen sfeer. “Free your heel and your mind will follow”. Deze sfeer proef je het best tijdens de vele festivals die gedurende het seizoen worden georganiseerd. Er zijn het hele winterseizoen leuke telemarkfestivals in vrijwel alle sneeuwsportlanden waarbij samen geskied en gefeest wordt. Sommige festivals zijn klein, met enkele tientallen deelnemers, maar er zijn ook festivals met vele honderden telemarkers.
Een tak apart is het FIS wedstrijdcircuit. Ooit als noviteit begonnen maar inmiddels een volwassen tak van sport. Nog niet zo groot en bekend als de grote alpinebroer, maar zeker niet minder spectaculair. Reuzenslalom, spectaculaire sprongen, 360° kombochten en een skatingparcours er achteraan. Ook zijn er duoslaloms en het geweldige telecross, de variant van het skicrossparcours, is het aanzien zeker waard.
Telemark in Nederland maakt ook progressie. Het heeft al jaren een vaste voet in het toerskiën. Internetfora als WePowder en de bijhorende freeride scene kennen inmiddels een flink aantal telemarkers. Naast de sport in de recreatieve sfeer zijn er legio (oud)mariniers die vanuit trainingen in Noorwegen de techniek kennen en recreatief beoefenen.
De Stichting Telemark Nederland is eind jaren 90 opgericht om telemarkers in Nederland met elkaar te verbinden en organiseert ook regelmatig festivals, workshops en trainingen op ieder niveau. Het aantal actieve telemarkers in ons land groeit gestaag en we zien dat de vraag naar lesmogelijkheden en materiaal elk jaar groter wordt.
Maar wat maakt dat telemarken of freeheel skiën nu zo leuk?
Het sneeuwgevoel: Je bent dichter bij de sneeuw en dichter bij de berg.
De dynamiek van de beweging: het spelen met je evenwicht tijdens elke bocht. Je wordt er een completere skiër mee.
De uitdaging: achteruit telemarken, ga er maar aan staan!
Het fysieke aspect: de totaalbeweging vraagt toch wat meer van je beenspieren, maar door de verminderde balans voor-achter is je core ook hard aan het werk. Zo pak je al skiënd nog een ‘work-out’ mee ook.
Het individuele aspect van de techniek: elke skiër heeft buiten de technische vereisten zo zijn of haar eigen stijlelementen waardoor het gevoel ontstaat van niets moet, alles mag.
Voor de puristen: je loopt de berg op met stijgvellen en je komt op plekken en afdalingen waar niemand anders komt.
De modernisten, freeriders of firstliners, nemen de lift en lopen nog een stukje omhoog en komen op plekken en afdalingen waar niemand anders komt.
Telemarken in poeder is ongeëvenaard lekker.
Carven op de piste lijkt veel harder te gaan, want je bent dichter bij de sneeuw.
De onderlinge sfeer. Kom ik in skigebieden een andere telemarker tegen dan is er altijd een geanimeerd gesprek. Lekker kletsen over je spullen, herkomst en hobby en ontdekken dat telemarkers bijna allemaal hele leuke mensen zijn.
Geen enkele bocht voelt hetzelfde. Zo wordt skiën nooit saai (als dat al zou kunnen), zelfs niet na zoveel jaar. En dat is waar het uiteindelijk om gaat.
Stichting Telemark Nederland
De Stichting Telemark Nederland (STN) is in 1998 opgericht door een aantal enthousiastelingen, met als doel verbinding te maken tussen de telemarkende landgenoten. Door de jaren heen is deze doelstelling overeind gebleven, en uitgebreid met het meer onder de aandacht brengen van de sport bij wintersportend Nederland. STN is statutair lid van de Nederlandse Skivereniging.
De STN telt ongeveer 250 donateurs. Activiteiten richten zich op het verbinden van Nederlandse telemarkers en promotie van de telemarksport door workshops en trainingen te bieden in sneeuwhallen in Nederland. We doen dit met een enthousiaste groep gediplomeerde trainers en andere vrijwilligers die helpen met (mee)organiseren van festivals in de Alpen, het Telemark Summerfest in SnowWorld Landgraaf (traditioneel in het laatste weekend van augustus) en het Nederlands Kampioenschap Telemark.